1. Khái niệm

Tranh sơn dầu có tên tiếng anh là Oil painting được đặt tên theo chất liệu làm nên bức tranh. Đây là dòng tranh được vẽ bằng chất liệu sơn dầu trên các nền gỗ, kim loại, canvas (vải)… Sơn dầu là chất liệu có tính chất đặc biệt được tạo nên từ các loại dầu và một số nguyên liệu tạo màu khác. Đây là một loại họa phẩm được làm từ sắc tố pigment, thường dưới dạng bột khô được nghiền kĩ với dầu lanh, dầu óc chó, dầu cây rum hay dầu cù túc. Để vẽ được tranh sơn dầu, người họa sĩ phải biết pha trộn phản ứng hóa học giữa các chất màu với nhau tạo nên màu sắc mà mình muốn.

Tranh sơn dầu xuất hiện lần đầu tiên vào thế kỷ 5 đến thế kỷ 10, những tác phẩm tranh sơn dầu đầu tiên là những bức phật giáo của các họa sĩ Ấn Độ rồi đến Trung Quốc. Tuy nhiên, mãi đến thế kỷ thứ 15 thì tranh sơn dầu mới trở nên phổ biến và phát triển mạnh mẽ trên toàn thế giới và trở thành một trong những thể loại tranh đắt giá nhất, được nhiều người yêu thích và ưa chuộng nhất. 

Theo truyền thống, tranh sơn dầu thường sử dụng cọ để vẽ, nhưng hiện nay, với tính chuyên dụng và nhằm mục đích sáng tạo nhiều khía cạnh hơn, các họa sĩ có thể sử dụng dao, chổi cứng, bay… bất cứ thứ gì khác có thể để vẽ những bức tranh theo ý mình thậm chí là sử dụng tay không. Những bức tranh sơn dầu được vẽ trực tiếp bằng tay của các họa sĩ càng thể hiện tính sáng tạo và niềm đam mê với nghệ thuật, đồng thời những tác phẩm như vậy cũng có phần bụi bặm, độc đáo và cuốn hút hơn. 

2. Đặc điểm

Sơn dầu là phương tiện chính để các họa sĩ chuyển tải thành những tác phẩm nghệ thuật mang tên tranh sơn dầu. Không giống như nhiều chất liệu màu vẽ khác, sơn dầu có những đặc tính rất riêng và đặc biệt. Để sử dụng nó một cách thuần thạo, bạn cần tìm hiểu kỹ về đặc điểm của chất liệu màu này.

Sơn dầu có thể được chế tạo từ nhiều nguyên liệu khác nhau. Các loại dầu thường được dùng để sản xuất sơn dầu là dầu lanh, dầu hạt anh túc, dầu hạt óc chó hay đôi khi là dầu hồng hoa.

Các loại dầu với những nguyên liệu khác nhau sẽ cho ra những loại sơn dầu có thuộc tính khác biệt và có sự ảnh hưởng khác nhau lên màu vẽ như thời gian ngả vàng.

Dầu cũng liên quan đến thời gian khô và độ bóng của màu sắc bức tranh sơn dầu. Chính vì vậy, người họa sĩ có thể sử dụng nhiều loại dầu để pha màu khi vẽ một bức tranh sơn dầu tùy vào loại sắc tố và hiệu ứng mong muốn. Chính yếu tố này giúp cho tranh sơn dầu trở nên sống động, chân thực và được đánh giá cao hơn nhiều thể loại tranh được vẽ bằng các chất liệu khác.

Màu sơn dầu cũng thay đổi tùy thuộc vào chất dung môi khi pha loãng. Muốn pha màu sơn dầu đòi hỏi người họa sĩ phải có kiến thức chuyên môn để tránh gây những phản ứng hóa học không đáng có ảnh hưởng đến chất lượng của màu vẽ hoặc thậm chí ảnh hưởng đến an toàn của người thực hiện. Ngoài ra, dầu có thể được đun sôi với nhựa thông hoặc nhũ hương để tạo độ bóng. 

Sơn dầu có đặc tính không thấm nước, có độ dẻo và độ che phủ mạnh vì vậy có thể dùng sơn dầu vẽ trên nền nhiều chất liệu khác nhau như gỗ, kim loại, canvas (vải),… Điều này giúp cho tranh sơn dầu trở nên đa dạng và phong phú hơn rất nhiều, cũng khiến cho các tác phẩm tranh sơn dầu trở nên độc đáo và ấn tượng hơn hẳn.

Hiện nay dầu trong là chất tẩy duy nhất đối với sơn dầu. Đây là một ưu điểm cũng là một nhược điểm đối với tranh sơn dầu. Điều này đồng nghĩa với việc tuổi thọ của bức tranh sẽ được tăng lên bởi tránh được những tác động tẩy, làm mờ tranh từ những yếu tố môi trường bên ngoài. Tuy nhiên điều này cũng gây những bất tiện không nhỏ cho người họa sĩ trong quá trình sáng tạo và thực hiện vẽ tranh sơn dầu. Mỗi khi có lỗi sai và muốn sửa đổi, người nghệ nhân chỉ có thể sử dụng duy nhất một chất tẩy là dầu trong

Thời gian khô của một bức tranh tranh sơn dầu còn tùy thuộc vào lớp sơn dầu phủ phía trên. Sơn dầu không bay hơi và thường khô hẳn trong thời gian 2 tuần, một số màu có thể khô trong vòng vài ngày.

Thông thường, một bức tranh sơn dầu có thể tồn tại tối thiểu 30 năm, trong điều kiện được bảo quản tốt có thể lên đến 80 – 100 năm. Đây là một con số vô cùng ấn tượng mà hiếm có dòng tranh nào trên thị trường có thể có được.